در سالگرد انقلاب اعلام شد؛
گام بلند ایران در دهه كیفیت
هوا فضا: چهل و یك سالگی انقلاب اسلامی در حالی از راه می رسد كه جمهوری اسلامی ایران با رشد علمی خود توانسته است در جایگاهی شایسته بایستد. رتبه ای كه به مدد رشد علمی با كیفیت به دست آمده است.
خبرگزاری مهر - گروه دانش و فناوری؛ نخستین سال دهه چهارم انقلاب اسلامی در حالی به انتها نزدیك می شود كه رشد علمی ایران به نقطه عطف مهمی رسیده است و در گامی قرار داریم كه روند تولید علم از كمیّت به كیفیت سوق یافته است. پس از انقلاب شكوهمند اسلامی سهم ایران از استنادات علمی دنیا به بیشتر از ۳ درصد رسیده است. بدین سان با سهم دو درصدی تولیدات علمی ایران از تولید علم دنیا و سهم بیشتر از سه درصدی استنادات، كشور به مرحله ای رسیده است كه علم با كیفیت تولید می كند و خودرا برای ورود به عرصه های فناوری و تكمیل چرخه از ایده تا محصول دانش بنیان آماده می كند. دكتر محمدجواد دهقانی سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام و رئیس مركز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری در گفتگوی خود با خبرگزاری مهر درباره تغییرات این روند و اهمیت آن در رشد علمی كشور توضیحاتی ارائه نمود. به اعتقاد وی رشد علمی ایران آنچنان جهشی بوده كه تمام پایگاه های استنادی علوم در دنیا به آن اذعان دارند. ضمن اینكه رشد علمی تنها محدود به مقاله و استناد نبوده و رشد مراكز تحقیقاتی و دانشگاه ها و حضور در رتبه بندی های بین المللی و همین طور ارتقا جایگاه زبان فارسی بعنوان زبان علمی دنیا از دیگر مواردی است كه رشد علمی ایران را سرعت بخشیده است.
بر اساس آمار پایگاه استنادی علوم web of science تا سال ۲۰۰۰ كشور جمهوری اسلامی ایران تعداد هزار یا هزار و ۱۰۰ مدرك علمی نمایه شده دارد اما این میزان تا آخر سال ۲۰۱۹ و آخرین آمار به دست آمده به ۵۸ هزار مدرك علمی رسیده است؛ این میزان رشدی ۵۰ برابری در ۱۰ سال اخیر نشان میدهد دهقانی اظهار داشت: در بحث تولید علم یك جنبش از ۲۰ سال قبل رخ داده است و بطور خاص از سال های ۱۹۹۹ و ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۹ این جنبش حركتی را در دانشگاه ها و مراكز پژوهشی ایجاد كرد و موجب شد ایران جایگاه ویژه ای در بین سایر كشورها در دنیا و در بین كشورهای اسلامی پیدا كند. برمبنای آمار پایگاه استنادی علوم web of science تا سال ۲۰۰۰ كشور جمهوری اسلامی ایران تعداد هزار یا هزار و ۱۰۰ مدرك علمی نمایه شده دارد اما این میزان تا آخر سال ۲۰۱۹ و آخرین آمار به دست آمده به ۵۸ هزار مدرك علمی رسیده است. وی ادامه داد: این میزان رشد ۵۰ برابری در ۱۰ سال اخیر نشان میدهد ضمن اینكه متوسط رشد علمی سالانه جمهوری اسلامی ایران در ۱۰ سال اخیر ۲۱.۵ درصد بوده است و سهم ۰.۱ درصدی ایران در تولید علم (كمیّت) در ۲۰ سال قبل به سهم ۲ درصدی از تولید علم دنیا در ۲۰۱۹ افزایش پیدا كرده است. در واقع بخش كمیت كار علمی نشان میدهد كه حجم كارهای علمی ایران در این مدت وضعیت منحصربه فردی در دنیا داشته است. سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام تصریح كرد: اگر بخواهیم تنها از نظر كمیّت مقایسه نماییم می بینیم كه ۲۰ سال پیش كل كشورهای اسلامی (۵۷ كشور) سهم شأن از تولید علم دنیا تنها ۲ درصد بوده است و اما حالا و در سال ۲۰۲۰ سهم كشورهای اسلامی به ۱۰ درصد افزایش یافته و سهم ایران به تنهایی از تولید علم دنیا ۲ درصد است. بر همین مبنا رتبه جمهوری اسلامی ایران در تولید علم دنیا از منظر كمیّ (تعداد) رتبه شانزدهم دنیا است. در واقع این رتبه نشان دهنده رده ایران از نظر حجم و تعداد كارهای علمی پژوهشگران است این در حالیست كه رتبه اول منطقه و كشورهای اسلامی در اختیار ایران است. وی افزود: نكته مورد توجه دیگر این است كه حدود ۶۷ درصد از كارهای علمی كه از پیش از انقلاب اسلامی تا الان انجام گرفته است در ۶ سال اخیر انجام شده است. یعنی كارهای ۶ سال اخیر حجم زیادی از فعالیت علمی كشور را به خود اختصاص داده اند. دلیل تاكید بر روی این مسئله این است كه در این مدت با محدودیت های بسیاری در زمینه ارتباطات علمی، دسترسی به پایگاه های بین المللی و همكاری با خارج از كشور روبرو بوده ایم و به رغم همه این محدودیت ها، كارهای علمی رضایت بخش بوده است.
دهقانی با اشاره به اهمیت همكاریهای بین المللی در تولید علم اظهار داشت: یكی دیگر از فاكتورهای دیگری كه در زمینه تولید علم اهمیت دارد، شاخص همكاری و مشاركت های بین المللی است. هم اكنون برمبنای آخرین آمار استخراج شده در سال ۲۰۱۹ حدود ۲۸ درصد از كارهای علمی كه در دانشگاه های كشور صورت می گیرد با مشاركت كشورهای دیگر است و این مساله در بعد دیپلماسی علمی و بحث های سیاست های كلان علم و فناوری از اهمیت زیادی برخوردارست. این میزان در ۶ سال پیش كمتر از ۲۰ درصد بود. رئیس مركز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری به موضوع شاخص كیفیت در تولید علم اشاره نمود و گفت: شاخص كیفیت در تولید علم از اهمیت بسزایی برخوردارست. در بحث كیفیت یكی از شاخص هایی كه برای ارزیابی عملكرد كیفی یك كشور، یك دانشگاه یا حتی یك پژوهشگر استفاده می شود، تحلیل های استنادی است. تحلیل استنادی به معنای این است كه چه میزان از این مقالات و تولیداتی كه در مراكز علمی كشور در دنیا چاپ می شود مورد استفاده قرار می گیرد و چقدر به این تولیدات استناد می شود، بر این مبنا میزان اثرگذاری آن در جامعه علمی چقدر است.
میزان مقالات پر استناد ایران در ۱۰ سال اخیر رشد ۱۰ برابری را تجربه كرده اند. رشد سالانه ایران در ۱۰ سال اخیر در استنادات علمی نیز حدود ۲۴.۷ درصد بوده است و اگر بخواهیم سهم ایران را در بین استنادات علمی دنیا مقایسه نماییم می بینیم بیشتر از ۳ درصد سهم داریم. وی اظهار داشت: خوشبختانه جمهوری اسلامی ایران در كنار حجمی كه از تولیدات علمی كه دارد، رشد چشمگیری هم در استنادات داشته است. بدین سان كه برمبنای آمار پایگاه بین المللی Web of Science میزان مقالات پر استناد ایران در ۱۰ سال اخیر رشد ۱۰ برابری را تجربه كرده اند. رشد سالانه ایران در ۱۰ سال اخیر در استنادات علمی نیز حدود ۲۴.۷ درصد بوده است. اگر بخواهیم سهم ایران را در بین استنادات علمی دنیا مقایسه نماییم می بینیم بیشتر از ۳ درصد سهم داریم. دهقانی اشاره كرد: بدین سان سهم جمهوری اسلامی ایران از تولید علم دنیا ۲ درصد و از استنادات علمی دنیا بیشتر از ۳ درصد است كه نشان دهنده این است كه كیفیت مقالات ایرانی رشد بیشتری داشته است. این كار نتیجه برنامه هایی است كه در سطح كشور و توجه به كیفی سازی علمی انجام می گیرد و به این مساله توجه شده كه كارهای علمی در مجلات معتبر دنیا چاپ شوند كه در سطح دنیا شناخته شده باشد. ضمن اینكه در بررسی علمی آمار و ارقام می بینیم كه ایران در فاكتورهای دیگری همچون مقالات پر استناد، مقالات داغ و مقالات برتر وضعیت خوبی را نسبت به گذشته داشته است. رتبه ایران از نظر كیفیت تولید علم وی اظهار داشت: در پایگاه استنادی web of science رتبه جمهوری اسلامی ایران از نظر كیفیت تولید علم، پله هفدهم دنیا است. در سطح كشورهای اسلامی سهم ۳۰ درصدی تولید علم با كیفیت به ایران اختصاص دارد. این در حالیست كه در عرصه تولید علم (كمیّت) سهم ایران در بین كشورهای اسلامی ۲۲ درصد است. این امر نشان دهنده این است كه در ۲۰ سال اخیر هم در تولید علم كمّی و حضور دانشمندان ایرانی در سطح بین المللی و هم در بعد كیفیت تولید علم رشد خوبی را داشته ایم. ایران پیش از انقلاب چقدر مقاله علمی داشت سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام گفت: ایران در سال ۱۹۷۹ (همزمان با سال انقلاب اسلامی) تعداد ۵۰۰ مقاله داشته است كه این تعداد ۴۱ سال بعد از انقلاب در سال ۲۰۱۹ به ۵۸ هزار مقاله رسیده است. این مساله را هم باید در نظر بگیریم كه در بازه زمانی ۱۹۷۹ تا ۱۹۹۹ دو دهه اول بعد از انقلاب اسلامی شرایط رشد علمی فراهم نبود اما این شرایط تقریباً برای برخی دیگر از نقاط دنیا نیز به همین منوال بود و همانطور كه پیش تر اشاره شد جنبش علمی حقیقی و توجه به پژوهش از ۲۰ سال قبل رخ داده است. وی یكی دیگر از فاكتورهای رشد علمی ایران را حضور دانشگاه های ایرانی در رتبه بندی های بین المللی برشمرد و اظهار داشت: قدیمی ترین رتبه بندی های بین المللی از ۲۰۰۴ شروع به كار كرده اند و برخی دیگر در ۱۰ سال اخیر شكل گرفته اند. اما بطور نمونه در رتبه بندی بین المللی تایمز تا سال ۲۰۱۲ تنها ۲ دانشگاه ایرانی در این رتبه بندی قرار داشتند و بعد از كارهای بین المللی كه در سال های اخیر رخ داد، تعداد دانشگاه های ایرانی حاضر در این رتبه بندی نیز افزایش یافت. ۴۰ دانشگاه ایرانی در میان برترین ها وی ادامه داد: در سال ۲۰۱۶ تعداد ۸ دانشگاه، در سال ۲۰۱۷ تعداد ۱۸ دانشگاه، در سال ۲۰۱۹ تعداد ۲۹ دانشگاه و در آخرین رتبه بندی در سال ۲۰۲۰ حدود ۴۰ دانشگاه ایرانی در رتبه بندی بین المللی تایمز قرار دارند. در رتبه بندی لایدن نیز یك زمانی تنها ۳ دانشگاه در سال ۲۰۱۳ در این رتبه بندی حضور داشتند حالا ۲۶ دانشگاه ایرانی در رتبه بندی لایدن حضور دارند. همزمان در رتبه بندی كیواس (QS) از تعداد ۲ دانشگاه در ۲۰۱۶ به ۶ دانشگاه در ۲۰۲۰ رسیده ایم.
به حدی از دانش روز علم سنجی رسیده ایم كه جمهوری اسلامی ایران نخستین رتبه بندی جهانی ISC را نیز طراحی كرد و ما در سال ۲۰۱۹ برای نخستین بار این رتبه بندی را اعلام كردیم و برمبنای آن ۲ هزار و ۵ دانشگاه و مركز علمی را رتبه بندی كردیم كه از ایران ۴۳ دانشگاه و مؤسسه پژوهشی در این رتبه بندی قرار دارند دهقانی اشاره كرد: علاوه بر آن ما به حدی از دانش روز علم سنجی رسیده ایم كه جمهوری اسلامی ایران نخستین رتبه بندی جهانی ISC را نیز طراحی كرد و ما در سال ۲۰۱۹ برای نخستین بار این رتبه بندی را اعلام و برمبنای آن ۲ هزار و ۵ دانشگاه و مركز علمی را رتبه بندی كردیم كه از ایران ۴۳ دانشگاه و مؤسسه پژوهشی در این رتبه بندی قرار دارند.
وی افزود: حالا پایگاه داده ای از دانشگاه های برتر دنیا در مجموعه ISC در اختیار داریم كه می توانیم آنرا آنالیز نماییم. به بیان دیگر یكی از مهمترین دستاوردهای رتبه بندی جهانی ISC این است كه می توانیم برمبنای آن برای قرار گرفتن دانشگاه های كشور در تراز جهانی برنامه بنویسیم و مرجعیت علمی كه حالا پیدا كرده ایم را ارتقا دهیم. حالا نگاه دانشگاه های جهان اسلام به این رتبه بندی است كه جایگاه خودرا ارزیابی كنند. وی تصریح كرد: اگر بخواهیم از منظر دیگری به موضوع دانشگاه ها و مراكز تحقیقاتی بنگریم متوجه می شویم كه خیلی از مفاهیم علمی امروز عمرشان كمتر از ۲۰ سال است. در ۴۰ سال پیش ماموریت دانشگاه ها و مراكز آموزشی بر اساس دانشگاه نسل اول و عمده فعالیت ها بر اساس آموزش بود. به مرور زمان این مفهوم تغییر پیدا كرد و ماموریت دانشگاه ها به حل مسائل و پژوهش و تحقیق تغییر پیدا كرد. در این راستا پژوهشكده ها و مراكز تحقیقاتی شكل گرفتند اما همین مفاهیم نیز در ۵ سال اخیر با تحول دیگری مواجه گشتند و با دانشگاه های نسل سوم و چهارم مواجه ایم. رئیس مركز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری افزود: در دانشگاه های نسل سوم و چهارم دیگر تنها ابعاد آموزش و پژوهش مطرح نیستند و دانشگاه ها به سمت ایجاد فناوری سوق پیدا كرده اند. ورود و ایجاد شركت های دانش بنیان در دانشگاه ها و پارك های علم و فناوری در سراسر كشور از شاخصه های بروز فناوری هستند. این تحول به وجود آمده در انجام كارهای دانشگاه ها در حل مسائل جامعه و صنعت به این سمت رفته است كه اعضای هیئت علمی را به سمت تشكیل هسته های پژوهشی تحت عنوان شركت های دانش بنیان تشویق نماییم. هم اكنون بیشتر از ۴ هزار و ۷۰۰ شركت دانش بنیان در كشور به وجود آمده است كه این تعداد در بازه زمانی ۶ ساله بوده و از سال ۹۱ این حركت شروع شده است. این شركت های دانش بنیان در تولید فناوری، تجاری سازی علم و كارهای علمی نقش دارند. ارتقای رتبه ایران در نوآوری وی اظهار داشت: نكته مهم این است كه باید در توسعه علمی یك دید همه جانبه داشته باشیم نمی توان در یك بازه زمانی محدود همه چیز را باهم داشت. حركت و رشد علمی ایران از بعد كمیّت تولید علم شروع شده و به سمت كیفی سازی تولید علم رسیده و در حال حركت به سمت فناوری و تجاری سازی علم و فناوری است. این چرخه و اكوسیستم توسعه علمی كشور بر اساس یك چهارچوبی است. رتبه ایران در GII یا شاخص جهانی نوآوری در سال ۱۳۹۳، ۱۲۰ بوده است و در سال ۱۳۹۸ به رده ۶۱ ارتقا پیدا كرده است. در واقع فاكتورهای توسعه علمی كشور با یكدیگر در ارتباط هستند. نمی توان انتظار داشت كه در یك بخش رشد زیاد و در بخش دیگر رشد كمتری داشت. دهقانی اظهار داشت: باید به این نكته هم دقت كنیم كه در زمانی كه شاخص هایی برای علم سنجی وجود دارد همه این شاخص ها كامل نیستند و بالطبع لطمه های خودشان را دارند. بدین سبب زمانی كه تعداد مقاله ملاك تولید علم قرار گرفت این مساله یك لطمه به همراه دارد و وقتی گفته می شود این مقاله كیفی باشد بحث استناد مطرح می شود آن هم لطمه هایی را به همراه دارد اما ما در ارزیابی های نهایی كه انجام می دهیم همه این موارد را بعنوان رفتار پژوهشی یك مركز علمی رصد و به آنها اعلام می نماییم.
مهندسی سرآمد رشد علمی كشور سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام با اشاره به رشد علمی در حوزه های علوم مختلف، مهندسی را سردمدار رشد علمی كشور دانست و اظهار داشت: رشد علمی ایران در حوزه های مختلف علوم نیز در ۴۰ سال قبل قابل توجه بوده است. پایگاه های استنادی علوم در تمام دنیا، حوزه های مختلف علمی را به ۲۲ موضوع تقسیم بندی می كنند. عملكرد این حوزه ها با یكدیگر متفاوت هستند، انتظاری كه از حوزه علوم پایه وجود دارد با مباحثی كه در حوزه علوم كشاورزی مطرح می شود، با یكدیگر متفاوت هستند. در ایران، بیشترین سهم رشد علمی را حوزه مهندسی به خود مختص كرده است و پس از مهندسی بیشترین سهم به پزشكی می رسد. وی اظهار داشت: نكته مورد توجه رشد علوم انسانی در كشور است. در علوم انسانی كارهای علمی زیادی در كشور صورت می گیرد اما این فعالیت ها بیشتر در سطح ملی است و نمودش در سطح بین المللی به دلیلهای مختلف چندان بارز نیست. همچون این دلیلهای می توان به این نكته اشاره نمود كه تعداد مجلات ایرانی كه در سطح بین المللی در حوزه علوم انسانی به نسبت سایر علوم كمتر است ولی از نظر میزان رشد برمبنای پایگاه استنادی جهان علوم اسلام رشد خوبی دارند اما عمدتاً در سطح داخل كشور مطرح است. جایگاه زبان فارسی در دنیای علم دهقانی اضافه كر: در این میان باید به میزان فعالیت علمی به زبان فارسی هم اشاره نماییم. در سطح بین المللی در تمام حوزه های علمی تولیدات علمی فارسی رشد خوبی داشته اند. در سال ۲۰۱۹ در میان ۶۰ زبان علم دنیا، زبان فارسی جایگاه شانزدهم را دارا بوده كه نسبت به ۴۰ سال قبل كه جایگاه چهل و هفتم بود، رشد خیلی خوبی شمرده می شود. از همین رو اثرگذاری زبان فارسی بعنوان زبان علمی یكی از دغدغه های سیاستگذاران علم و فناوری كشور است. وی ادامه داد: ضمن اینكه بمنظور بین المللی سازی زبان فارسی و همین طور رشد حوزه علوم انسانی، برنامه ای در حال انجام می باشد كه كارهای حوزه علوم انسانی كه در سطح داخلی بیشتر انجام می شود به سطح بین المللی نیز كشیده شود. سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام اظهار داشت: یقین دارم اگر درصد كارهای علمی كه در حوزه علوم انسانی حالا در كشور انجام می شود در سطح دنیا دیده شود میزان كارهای علمی كل دانشمندان و پژوهشگران كشور به دو برابر افزوده می شود.
منبع: هوا فضا
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب