داستان غم انگیز به گل نشسته ها؛
خودكشی نهنگ ها و دست خالی ما برای ابزار تحقیقاتی
مرگ دسته جمعی نهنگ ها همچنان در هاله ای از ابهام قرار دارد؛ ولی پیدا شدن دو لاشه نهنگ در آب های خلیج فارس باعث شده است که انگشت بهتان فعالان این عرصه به سمت نبود زیر ساخت های تحقیقاتی برای پایش این آبزیان غول پیکر خلیج فارس و نبود امکانات آزمایشگاهی نشانه رود، ضمن آنکه آنها وجود آلودگی های آب ها را از دیگر دلیلهای مؤثر در مرگ این آبزیان می دانند.
به گزارش هوا فضا به نقل از ایسنا، سال ۲۰۱۶ حدود ۷۳ نهنگ از نوع "نهنگ خلبان" در سواحل هند به گل نشستند، بااینکه حدود ۳۶ نهنگ به دریا بازگردانده شدند و نجات یافتند، اما ۲۸ نهنگ مجدد به ساحل برگشتند و مردند. آخرین باری که چنین رویدادی در این منطقه به وقوع پیوست، در سال ۱۹۷۳ بود که ۱۴۷ نهنگ که به ساحل آمده بودند، جان باختند.
نمونه دیگر آن در مهرماه سال جاری بود که ۳۸۰ "نهنگ خلبان" در سواحل غربی تاسمانی استرالیا به گِل نشستند و جان خودرا از دست دادند. هر چند که کوشش های زیادی برای بازگرداندن آنها به حیات انجام گرفت، ولی میل به مردن نیرویی بود که این تلاش ها را بر باد داد.
البته این آغاز داستان غم انگیز خودکشی عمدی این موجودات غول پیکر نیست، یک نقاشی در دسترس مربوط به سال ۱۵۵۷ است که تصویر دردناکی از خودکشی دسته جمعی نهنگ ها را حکایت می کند.
نهنگ ها می توانند بیاموزند، یاد بگیرند، همکاری کنند و سوگواری کنند. در بخش نئوکورتکس (neocortex) این جانداران پر از نورون های دوکی شکل بلند است که تا قبل از سال ۲۰۰۷ گمان آن می رفت که این نورون های دوکی شکل تنها در انسان ها یافت می شود.
نورون های دوکی در انسان درگیر ارتباطات اجتماعی، احساسات، قضاوت و نظریه های ذهنی اند و جای سلول های دوکی در مغز نهنگ ها، همان جایی است که در مغز انسان وجود دارد. از ین جهت، گمان می رود که این سلول ها در انسان و نهنگ کاربرد یکسان دارند. نهنگ های کوچکتر با مفهوم بازی کردن آشنایند، حال اینکه این موجودات خردمند چگونه از روی عمد تصمیم می گیرند به حیات خود خاتمه دهند، علامت سوالی است که پژوهشگران با احتیاط مبادرت به پاک کردن آن می کنند.
آلودگی آب ها، وجود جلبک های سمی، ترس و هراس از انسان، کارهای انسانی تنها قسمتی از دلایلی است که پژوهشگران برای مرگ دسته جمعی نهنگ ها عنوان می کنند.
در این میان، خلیج فارس یکی از زیستگاه های نهنگ است که برمبنای داده های موجود "نهنگ مینک"، " نهنگ سی"، " نهنگ براید"، "نهنگ آبی"، "نهنگ باله دار"، " نهنگ پیگمی قاتل"، " نهنگ پایلوت باله کوتاه"، "نهنگ گوژ پشت" و " نهنگ قاتل" از گونه های مختلف این جانور در این حوضه آبریز است.
شواهد تاریخی اندکی درباره به گل نشستن نهنگ ها در سواحل ایران دردسترس است. در سال ۱۹۷۲ میلادی (۱۳۵۱ هجری شمسی) یک نهنگ باله پشتی ۱۹ متری نزدیک بندرعباس به گل نشست، ولی اخبار دراین زمینه بسیار پراکنده و تنها بوسیله رسانه ها به گوش می رسید تا این که نتیجه تحقیقات عالمان و دانشمندان این حوزه باشد.
در رسانه ها در سال ۱۳۸۴ خبر مرگ ۶۴ دلفین در سواحل خلیج فارس و در سال ۱۳۸۷ گزارشی در خصوص تلف شدن ۷۹ دلفین در آب های خلیج فارس در شهرستان جاسک ارائه شد. علت مرگ این ۷۹ دلفین که به ساحل شرق جاسک آمده بودند، کارهای صیادی عنوان شده که شکستگی پوزه، سر و بعضی از علایم ظاهری و داخلی بدن آنها بیان کننده این مساله بوده است. اما یک ماه بعد از این حادثه، باردیگر ۷۲ دلفین دیگر در آب های ساحلی خلیج فارس در روستای چاه مبارک کشته شدند که علت مرگ آنها " عوامل طبیعی" اعلام گردید.
اینک ما و کیش و مرگ دو نهنگ
یک نهنگ عظیم الجثه به وزن بیش از ۲۰ تن، عصر شنبه، ۲ شهریورماه جاری در محدوده ساحل روستای "بریزیگ" از توابع شهرستان سیریک به گل نشست. ساکنان این روستا با مشاهده لاشه نهنگ عظیم الجثه که امواج دریا آنرا به ساحل آورده بود، بلافاصله به اداره حفاظت محیط زیست سیریک اطلاع می دهند.
دیگر اینکه روز جمعه ۳۰ آبان در ساحل سیمرغ جزیره کیش لاشه نهنگ دیگری مشاهده شد و کارشناسان دامپزشکی و محیط زیست به سبب ایجاد بوی نامطبوع در ساحل، پیش بینی کردند که ممکنست این نهنگ چند روزی است که تلف شده و بوسیله امواج دریا به ساحل منتقل شده است.
این نهنگ بیش از ۵ تن وزن داشته که بعد از انجام آزمایش های مورد نیاز، در ساحل دفن شد.
آخرین سناریوی غم انگیز نیز مربوط به عصر روز سه شنبه، ۱۱ آذر ۱۳۹۹ می شود که لاشه یک نهنگ دیگر در ساحل جزیره کیش پیدا شد. این نهنگ با طول ۱۴ متر و از نوع "برایت" (گرمسیری) است و بعنوان دومین نهنگی شناخته شده که در یک ماه اخیر در جزیره کیش خودکشی کرده است.
اما اینکه دلیل مرگ این آبزیان چیست و اینکه تا حالا که روند مطالعاتی و تحقیقاتی درباره آنها انجام شده؟ پاسخی است که ما را با درهای بسته مواجه کرد.
در تماسی که با پژوهشگران حوزه های مربوط داشتیم، همگی اعلام نمودند که تا حالا مطالعاتی درباره نهنگ ها در ایران انجام نشده است و دلیل آن هم مشخص است؛ نبود زیر ساخت های تحقیقاتی و آزمایشگاه های مجهز تا بتوانند آبزیان غول پیکر را مورد آنالیز و پایش قرار دهند.
البته مانند خیلی از حوزه های دیگر نباید از عامل مشترک بودن نهنگ ها میان سازمان محیط زیست، سازمان شیلات ایران و تنها پژوهشگاه اقیانوس شناسی و سایر ارگان های دریایی و عدم ورود به حوزه های یکدیگر غافل بود.
کم اطلاعی درباره زیستگاه ایرانی نهنگ ها
صابر محمدی، مدیر اجرائی و عضو هیئت مدیره مجمع فعالان زیست محیطی کشور در گفت و گو با ایسنا، نهنگ ها را پستانداران اقیانوسی توصیف کرد که در دریا غذا خورده، جفت گیری کرده و بچه به دنیا می آورند و بزرگ می شوند و در حقیقت اگر اقیانوس ها بمیرند، نهنگ ها نیز می میرند.
وی درباب زیستگاه های ایرانی نهنگ ها، اشاره کرد: اطلاعات دقیقی از فراوانی و پراکندگی نهنگ ها در آب های ایران وجود ندارد و بیشتر اطلاعات مربوط به جانوران به گِل نشسته است. به بیان ساده باید نهنگی به گل بنشیند تا تحقیقاتی روی آن انجام پذیرد که از کدام گونه و متعلق به کدام آب ها بوده است.
محمدی افزود: ولی دراین زمینه اطلاعات جست و گریخته ای در دسترس است؛ برای مثال "نهنگ مینک"، "نهنگ سرخربزه ای"، "نهنگ اسپرم کوتوله" و "نهنگ براید" در آب های ایران در خلیج فارس و دریای عمان دیده شده است، ولی بازهم اطلاعات دقیقی در دست نیست.
عضو هیئت مدیره مجمع فعالان زیست محیطی کشور درباب تحقیقات کشور درباره نهنگ های ایرانی، با اعلان اینکه تا به حال هیچ تحقیقات جامع و برنامه ریزی شده ای درباره نهنگ ها توسط سازمان های متولی صورت نگرفته است، تصریح کرد: اعلام شده است که مدیرعامل سازمان منطقه آزاد کیش از یک تیم تخصصی جهت کالبدشکافی و بررسی علت مرگ دومین نهنگی که در ایام اخیر در کیش به گل نشسته اند، دعوت به عمل آورده است. حتی آنها در نامه ای خطاب به رئیس سازمان حفاظت محیط زیست درخواست اعزام کارشناس به این منطقه را کرده اند.
بگفته وی، تنها یک مرکز فعال برای حفاظت از گونه های دریایی در ایران وجود دارد که آن هم غیر دولتی و مختص "فُک خزری" است.
محمدی، مرگ این دو نهنگ در آب های خلیج فارس را تلنگری برای انجام اقدامات برای حفاظت از گونه های دریایی دانست و اظهار داشت: در منطقه آزاد کیش بایستی کارگروهی در زمینه حفاظت از گونه های دریایی با مشارکت سازمان های مردم نهاد تشکیل گردد. خلیج فارس نیاز به حفاظت دارد و پیشنهاد می شود با اختصاص قایق و کشتی برای سازمان های مردم نهاد، محافظت از اکوسیستم دریایی شروع شود.
به گل نشسته ها!
محمدی، ماهیگیری را یکی از مهمترین مشکلات اخیر محیط زیست جهان عنوان نمود و اظهار داشت: ضربه ای که بشر به صورت غیر مستقیم به نهنگ ها می زند، از شکار جانداران بیشتر است؛ چونکه اغلب نهنگ ها به صورت ناخودآگاه به دام تورهای ماهیگیری کشتی های تجاری می افتند.
وی با اشاره به لطمه های جبران ناپذیر روش های صیادی افزود: اگر دراین زمینه دست به کار نشویم، تا ۱۰ سال آینده شاهد خلیج فارس بدون ماهی خواهیم بود، چه برسد به حیوانات عظیم الجثه دیگر.
محمدی با اشاره به برخی وقایع تلخ مرگ مرغ های دریایی، فک ها، نهنگ ها، کوسه ها و دلفین ها به سبب گرفتار شدن در تورها و سیم های ماهیگیری، تصریح کرد: سازمان شیلات ایران دریا را به چینی ها اجاره می دهد و به صیادان چینی مجوز صید فانوس ماهیان را در عمق بالای ۲۰۰ متر در آب های خلیج فارس و دریای عمان داده است، اما این ماهیگیران صنعتی هر جانداری که در تور آنها می آید، صید می کنند، این امر می تواند یکی از دلیلهای مرگ نهنگ ها باشد.
این فعال زیست محیطی توضیح داد: روش صیدی همانند "ترال" که در چندین ماه اخیر سروصدای زیادی به پا کرده است، می تواند یکی دیگر از دلیلهای دیگر مرگ و میر حیوانات دریایی باشد؛ چونکه این امر موجب کاهش طعمه و منبع غذایی نهنگ ها می شود.
وی آلودگی دریایی را از دیگر عوامل موثر بر زیست نهنگ ها نام برد و اظهار نمود: آلودگی های نفتی و صنعتی به سادگی در بدن این جانوران تجمع می کند، چون آنها در بالای زنجیره غذایی قرار دارند و لایه ضخیمی از چربی در بدنشان انباشته است. نهنگ مادری که به این مواد آلوده باشد، آنرا از راه شیر به فرزندش منتقل می کند. در اثر این آلودگی ها، نهنگ ها به سرطان دستگاه گوارش یا بیماریهای عفونی گرفتار می شوند. بلعیدن مواد سمی مانند کیسه های پلاستیکی هم از دیگر خطراتی است که نهنگ ها را تهدید می کند.
محمدی، وجود سیگنال های صوتی ناشی از کشتی ها و زیردریایی های موجود در خلیج فارس را نیز از دیگر عوامل موثر در زیست نهنگ ها عنوان نمود و اظهار داشت: تقریبا همه گونه های دریایی که ارتباطاتشان وابسته به صوت است و وجود سیگنال های شناورها می تواند منجر به خودکشی نهنگ ها شود.
مدیر اجرائی و عضو هیئت مدیره مجمع فعالان زیست محیطی کشور با اعلان اینکه امروزه سیستم پیشرفته ماهواره ای به نام GFW جهت شناسایی ماهیگیری های غیرقانونی و وارسی و مدیریت بر آنچه روی سطح آب های وسیع اتفاق می افتد، به راه افتاده است، اظهار داشت: سازمان حفاظت محیط زیست و شیلات ایران نیز می توانند از این سیستم بی نظیر برای پایش این جانداران بهره گیرند. بهره گیری از این سیستم می تواند شروعی بر اختتام کسانی باشد که کمر به نابودی زیستگاه های آبی ایران بسته اند.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب