مسائل اقتصادی چه تاثیری بر توسعه علمی ایران داشته است؟
یافته های یك پژوهش علم سنجی طی سال ها ۱۳۶۹ تا ۱۳۹۶ نشان داد كه توسعه علمی تابع رشد اقتصادی می باشد و تولید ناخالص ملی موثرترین شاخص بر رشد علمی بوده است.
به گزارش هوا فضا به نقل از ایسنا، جدید ترین نظرات توسعه تاکید دارند که توسعه و پیشرفت ملت ها مبتنی بر علم و فناوری است و سایر عوامل مثل منابع طبیعی، موقعیت جغرافیایی و... در مراتب بعدی اهمیت هستند.
امروزه در همه کشورها به تولید علم توجه ویژه ای می شود و هر شخص و سازمانی در حوزه فعالیت خود و از زاویه دید خود توسعه علمی و میزان کم و زیاد شدن تولیدات علمی را بررسی می کند.
شاخص های زیادی می توانند در نوسانات تولیدات علمی دخیل باشند و به صورت یقین عوامل اقتصادی از مهم ترین آن هاست. با عنایت به این مورد پژوهشگران میزان تأثیر عوامل اقتصادی بر توسعه علمی ایران را در خلال ۲۷ سال گذشته مورد بررسی قرار دادند.
«محمد حسن زاده»، «ناهید ناصری» و «فاطمه زندیان»؛ پژوهشگران علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه تربیت مدرس در انجام این مطالعه مشارکت کردند.
برای انجام این پژوهش از داده های حاصل از توسعه علمی ایران طی سال های ۱۳۶۹ تا ۱۳۹۶ استفاده شده است و این داده ها از راه تحلیل سری های زمانی به صورت روزانه، هفتگی، ماهانه، سالانه و.... بررسی شده است.
اطلاعات مورد نیاز این پژوهش از مراکز مختلفی مثل مرکز آمار ایران، موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی و همینطور پایگاه اطلاعاتی معتبر نظیر اسکوپوس جمع آوری شد.
داده های استفاده شده در این مطالعه در دو دسته شاخصهای توسعه علمی و شاخصهای اقتصادی قرار داشتند. شاخصهای توسعه علمی مانند تعداد مقالات، تعداد دانشجو، تعداد مراکز علمی، تعداد اعضای هیئت علمی و... و شاخصهای اقتصادی شامل تولید ناخالص ملی، ناخالص داخلی، بهره وری، تولید نفت خام، نرخ اشتغال، نرخ تورم، بودجه و... بودند.
بررسی شاخصهای توسعه علمی در ۲۷ سال گذشته نشان داده است که تعداد مراکز آموزشی، تعداد مقالات، تعداد اعضای هیئت علمی، تعداد دانشجویان، تعداد اختراعات و تعداد کتاب های چاپ شده در هر سال روندی رو به رشد و صعودی داشته است. در این بین تعداد مقالات علمی بیشترین رشد و تعداد دانشجویان کم ترین رشد را داشته است.
با بررسی شاخصهای اقتصادی مشخص شد که میزان فروش نفت کشور در سال های ۱۳۶۹ تا ۱۳۹۶ تفاوت چندانی نداشته است. نرخ مالیات بر درآمد و بودجه کشور رو به رشد بوده است. نرخ اشتغال تا سال های ۸۶-۸۵ رو به رشد بوده و سال های بعدی سیر نزولی در پیش داشته است. شاخص تولید ناخالص ملی طی این سال ها همواره رو به رشد بوده است. تولید ناخالص داخلی تا سال های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۱ رو به رشد بوده ولی در سال های بعد سیر نزولی در پیش گرفته است.
بررسی ها نشان داده که اغلب شاخصهای اقتصادی روند روبه رشده داشته اند اما بر مبنای داده های موجود، تورم با عنایت به نوساناتش روبه کاهش رفته و در سال های آخر نرخ پایین را نشان داده است.
پژوهشگران این مطالعه می گویند: «با توجه به یافته های این پژوهش می توان به این نتیجه رسید که بین کلیت توسعه علمی و شاخصهای اقتصادی رابطه مستقیم وجود دارد و از آن جایی که توسعه علمی تابع رشد اقتصادی می باشد، برای تداوم و رشد علمی باید رشد اقتصادی را حفظ و تداوم بخشید».
با بررسی شاخصهای اقتصادی می توان اظهار داشت که توسعه علمی در ایران دولتی است. چون ساختار دانشگاه ها و سایر مراکز پژوهشی دولتی و نظارت آنها کاملا بر عهده دولت و بخش عمومی است، با این وجود روشن است که هرچه بودجه افزایش یابد، توسعه علمی هم افزایش می یابد. رقابت در جوامع توسعه یافته سبب شده که بخش خصوصی سهم قابل توجهی در تأمین اعتبارات پژوهشی داشته باشد، در ایران اما این اعتبارات از محل تولید ناخالص داخلی و بودجه دولت تأمین می شود. افزایش سرمایه گذاری بخش خصوصی در توسعه علمی و تسهیل روند آن می تواند به بهبود تولیدات علمی و سرعت بخشیدن به توسعه علمی بینجامد.
به گفته محققان این مطالعه؛ سهم پژوهش از تولید ناخالص ملی تا آخر برنامه ششم توسعه باید به چهار درصد برسد اما تابحال این میزان به نیم درصد رسیده است. بر مبنای آمارها سهم اعتبارات پژوهشی و تحقیقاتی کشور از تولید ناخالص ملی، حدود ۰.۶۱ درصد است که با عنایت به این میزان در کشورهای دیگر درصد پایینی است.
با توجه به نتایج حاصل از این پژوهش، محققان این مطالعه پیشنهاداتی را به منظور بهبود وضعیت توسعه علمی کشور عرضه کردند:
- سیاست گذاران و مدیران ارشد توجه مضاعفی بر شاخصهای اقتصادی داشته باشند و اتاق های فکر متشکل از گروه اقتصاددانان و گروه های پژوهشی تشکیل دهند تا بتوانند به برنامه ریزی مناسب تری در فرآیندهای توسعه دست یابند؛
- دولت اعتبارات و بودجه اختصاصی برای مراکزی که بیشترین فعالیت را طی یک دوره مشخص داشته اند در نظر بگیرد و از این طریق برنامه های انگیزشی مناسب را برای فعال سازی سایر مراکز اجرا و پیاده سازی کند؛
- با طراحی گام های مناسب و راهبردهای هدفمند به اهداف توسعه پایدار دست یافت و سهم بودجه پژوهشی از تولید ناخالص ملی به میزان تعیین شده در برنامه پنجم و ششم توسعه برسد؛
- با طراحی سازوکارهای حمایتی و تشویقی نظیر اعطای معافیت ها و تخفیفات هدفمند در پرداخت های مالیاتی در حوزه های علمی و پژوهشی بر میزان جذابیت این بخش به منظور سرمایه گذاری بیشتر و در نتیجه افزایش سطح کمی و کیفی تولیدات علمی افزوده شود؛
- با اجرای طرح های تقویتی و آموزشی در سطح نیروهای کاری و همینطور تقویت بنیه سیستمی و فرایند سازمان ها و مراکز مختلف بر میزان بهره وری و در نتیجه توسعه اقتصادی و علمی کشور افزوده شود.
یافته های این مطالعه پاییز ۱۳۹۹ به صورت مقاله علمی پژوهشی با عنوان «تاثیر عوامل اقتصادی بر توسعه علمی ایران» در دوفصل نامه علم سنجی دانشگاه شاهد انتشار یافته است.
منبع: هوا فضا
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب