رئیس مجمع عالی علوم انسانی اسلامی:
علوم انسانی اسلامی در مقام عینیت حاصل فرایند طبیعی در جامعه دینی است
به گزارش هوا فضا، رئیس مجمع عالی علوم انسانی اسلامی با اشاره به اینکه جریان یافتن دین در جامعه می تواند به ورود انواع آلودگی ها، ناخالصی ها، خرافات و موهومات به دین هم منجر شود، اظهار داشت: درصورتیکه جامعه دینی، تنها جنبه هویتی برای جامعه مسلمانان داشته باشد، طبیعی است که علوم انسانی اسلامی بعنوان یک دانش متاثر از پیش فرض های فلسفی و عقلی-دینی، مجالی برای تولد و شکوفایی پیدا نمی نماید.
به گزارش هوا فضا به نقل از ایسنا، حجت الاسلام رضا غلامی، رئیس مجمع عالی علوم انسانی اسلامی در هفتمین کنگره بین المللی علوم انسانی اسلامی که بامداد امروز دوشنبه در فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران برگزار گردید، در رابطه با نسبت متقابل علوم انسانی اسلامی و جامعه دینی، اظهار داشت: در رابطه با نسبت و مناسبات دین و جامعه سخن فراوان است. دین به مثابه یک امر جهان شمول، در همه گروههای اجتماعی یافت می شود. دین، نیروی قدرتمندی است که باورها، آیین ها و ارزش ها را در بر می گیرد و اغلب بر جوامعی که در آن ریشه می گیرد، هم تاثیر می گذارد و هم تحت تاثیر قرار می گیرد.
وی با اشاره به این که دین بعنوان جزء لاینفک جوامع بشری، نه تنها عامل مهم و کلیدی اجتماعی شدن است، بلکه در خوشبختی انسان ها نقش فوق العاده ای دارد، اضافه کرد: دین به افراد، مجموعه ای از باورها و ارزش های مشترک می دهد و به آنها کمک می نماید یاد بگیرند که چگونه اعضای خوب و نیک ورز مؤثری در جامعه باشند. باورها و اعمال مذهبی اغلب بدون تحمیل از نسلی به نسل دیگر منتقل می شوند و می توانند طرز تفکر و رفتار مردم را در ساحت های متعدد شکل دهند.
غلامی اشاره کرد: دین و جامعه، دارای یک تعامل و هم افزایی پویا هستند که فرهنگ ها، ارزش ها و قواعد زندگی فردی و مدنی را شکل می دهند. همانطور که اشاره شد، ادیان نظام های اعتقادی هستند که انسان و جامعه را به جهان معنویت مرتبط می کنند. بعنوان ساختارهای توأمان ذهنی و عینی، آنها بر نحوه درک و مواجهه ما از دنیای اطراف و ارزش هایی که می پذیریم یا رد می نماییم، تاثیر می گذارند. با این اوصاف، دین با عرضه چارچوب های اخلاقی، شکل دادن به هویت ها و تقویت هنجارهای اجتماعی بر جامعه تاثیر می گذارد.
رئیس مجمع عالی علوم انسانی اسلامی در رابطه با مزایای دین اظهار داشت: دین از معنا بخشیدن به زندگی و ساماندهی به نظام اعتقادی تا تقویت وحدت و ثبات اجتماعی و نقش آفرینی بعنوان عامل مدیریت اجتماعی و قرار دادن انسان در راه سعادت و خوشبختی در جوامع انسانی حضور پررنگی دارد. امروز نقش حیاتی دین در سازماندهی جوامع کمتر محل شک و تردید قرار دارد. حدودا روشن است که دین چارچوبی برای تعامل و انسجام اجتماعی فراهم می آورد، حتی اغلب بر ساختار خانواده ها، جوامع و حتی کل تمدن ها تاثیر می گذارد.
غلامی افزود: حتی قابل اثبات است که مناسک دینی هم که گاها به منزله قشر و پوسته دین به آنها نگاه می شود، اثرات مثبتی مانند سلامت جسمی، روانی و تحرک اجتماعی دارد. به سبب کارکردهای وسیع دین است که تحقیق آگاهانه و مستدل در سنت ها، متون، آیین ها و اعمال مذهبی جزء ضروری زندگی مدنی، هم در سطح فردی و هم در سطح اجتماعی است.
رئیس پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم اضافه کرد: از سوی دیگر، دین همواره نقش مهمی در شکل دهی تجربیات اجتماعی انسان و تفسیرها از حقیقت در طول زمان داشته است. مطالعه دین از خیلی از مرزهای رشته ای در علوم انسانی عبور می کند، همانطور که در ادبیات، تاریخ، هنر، جامعه شناسی، روان شناسی، علوم سیاسی، فلسفه، حقوق و غیره گنجانده شده است.
غلامی با اشاره به نقش بی بدیل دین در زندگی اظهار داشت: دین چارچوب هایی را جهت زندگی فراهم می آورد که رفتار انسان را با عرضه طرحی برای درک سؤالات عمیقی که علم و عقل در پاسخ به آنها ناتوان هستند و عرضه شبکه های معنایی بزرگ و سرنوشت ساز شکل می دهد. در چنین شرایطی، روشن است که نقش دین در شکل گیری روح علوم انسانی و اجتماعی، چیزی نیست که درک آن چندان دشوار باشد.
وی با اعلان اینکه نقش جامعه در دین را نمی توان نادیده گرفت، اضافه کرد: به غیر از آنکه جوامعی که رشد توأمان عقلی و عاطفی بیشتری دارند، می توانند اقبال بیشتری به دین داشته باشند، حقیقت اینست که هر میزان جامعه در نظر و عمل دیندارتر شود، ظرفیتهای دین در اعتلای اجتماعی، بیشتر شکوفا می شود و جلوه های تازه تری از قدرت دین در ساماندهی و ارتقاء اجتماعی بروز و ظهور می یابد.
وی افزود: جریان یافتن دین در جامعه می تواند به ورود انواع آلودگی ها، ناخالصی ها، خرافات و موهومات به دین هم منجر شود. البته مواجهه علماء با دین که آنها هم بخشی از جامعه قلمداد می شوند نه بخشی از دین، در جای خود اهمیت و تاثیرات منحصر به فردی دارد. این که جامعه، دین را به خرافه و موهومات تبدیل کند و یا دائما در کوشش برای مقاومت در مقابل آلودگی ها و خالص سازی دین باشد، می تواند سرنوشت رابطه دین و جامعه را تغییر دهد.
غلامی، هدف دیدگاه های جامعه شناختی در رابطه با دین را درک کارکردهایی عنوان نمود که دین انجام می دهد و اظهار داشت: این دیدگاه های جامعه شناختی تاثیرات مثبتی و منفی ای است که جامعه و معادلات غیر دینی حاکم بر آن می تواند بر دین داشته باشد. در این بین، ابزارها و روش های جامعه شناختی مانند نظرسنجی، نگرش سنجی، مصاحبه و تحلیل داده های تاریخی را میتوان برای مطالعه دین در یک فرهنگ به کار برد تا به ما کمک نماید.
وی اشاره کرد: باید نقش دین در زندگی مردم و نحوه تاثیرگذاری آن بر جامعه را بهتر درک نماییم، هر چند روشن است که هیچ یک از این ابزارها و روش ها خارج از اتمسفر تجربه دینی چندان که باید موفق عمل نمی کنند.
غلامی با اشاره به این که یکی از پرسش های کلیدی طی سالهای قبل به نسبت علوم انسانیِ اسلامی با جامعه برمی گردد، اضافه کرد: پرسش مشخص اینست که آیا علوم انسانی اسلامی تنها زاییده جامعه دینی است؟ آیا در صورت فقدان یک جامعه دینی به معنای عینی و نه تئوریک آن، صحبت از تولد، شکوفایی و اثربخشی آن بیهوده است؟
وی تصریح کرد: حقیقت اینست که دین و جامعه دارای یک رابطه پیچیده و چند وجهی هستند که در طول تاریخ، تمدن ها، فرهنگ ها و زندگی فردی را شکل داده است. دین یک پدیده اجتماعی است که به طرق مختلف تحت تاثیر اعضای جوامع هم قرار می گیرد. جامعه ای که اکثریت اعضای آنرا دینداران تشکیل نداده باشند و یا دینداری آنها تابع اندیشه اسلام اجتماعی نباشد، به صورت طبیعی نه فقط گرایشی به علوم انسانی اسلامی نخواهد داشت، بلکه کنش های فردی و اجتماعی آنان سرجمع به تولد و شکوفایی این علوم منجر نخواهد شد.
غلامی با اشاره به این که در علوم انسانی، تمرکز بر روی توصیف، تبیین و پیشبینی تلقی می شود، اظهار داشت: با آنکه علوم انسانی ماهیت و ساخت علمی خویش را حفظ می نماید، اما هر علمی، اولاً بر مبنای پیش فرض های فکری- فلسفی حاکم که حتما بخشی از آن از عقلانیت اسلامی متاثر است و ثانیاً، بر اساس شرایط فردی و اجتماعی و به تبع آن هم مسائل و هم ظرفیتهای مواجهه با مسائل در جامعه دینی، عینکی را بر چشم علوم انسانی در محیط جامعه دینی می زند [و علوم انسانی را متصف به وصف اسلامی می کند] که در غیر جامعه دینی چنین عینکی وجود ندارد.
رئیس مجمع عالی علوم انسانی اسلامی افزود: عقلانیت عملی و تجویزاتی که این عقلانیت به مثابه یک امر پسینی، با اتکاء به نتایج علوم انسانی اسلامی خواهد داشت، از اهمیت فراوانی برخوردارست. این عقلانیت، هر چند ماهیت و ساخت علمی ندارد، اما در یک هماهنگی ویژه با علوم انسانی اسلامی، تبلوربخش نظم اسلامی است.
وی اشاره کرد: درصورتیکه جامعه دینی، تنها جنبه هویتی برای جامعه مسلمانان داشته باشد، طبیعی است که علوم انسانی اسلامی بعنوان یک دانش متاثر از پیش فرض های فلسفی و عقلی-دینی، مجالی برای تولد و شکوفایی پیدا نمی نماید. این در حالیست که فکر، فرهنگ و اندیشه غربی مدرن نیروی طبیعی مقاومت در مقابل شکل گیری جامعه دینی است و درصورتیکه در جامعه ای از هر طریقی رواج یابد، یا جامعه دینی در اتمسفر جهانی شدن [با محوریت فکر و فرهنگ غربی] هضم شود، فرصت شکل گیری علوم انسانی اسلامی به صورت مضاعف کاهش پیدا می کند.
غلامی با اشاره به این که جامعه ایرانی جامعه ای دینی است، اضافه کرد: به رغم انتقال وسیع فکر، فرهنگ و سبک زندگی غربی به ایران و تاثیرات انکارناپذیری که این انتقال داشته است، همچنان تحقیقات میدانی نشان میدهد که جامعه ایرانی، جامعه ای دینی است و بخش مهمی از مردم، نه فقط به برقراری نظم اسلامی در جامعه قلباً تمایل دارند، بلکه به آن امید می ورزند. برای نمونه، در نظرسنجی مرکز تحقیقات سازمان صدا و سیما که در مرداد ماه ۱۴۰۲، با حجم نمونه ۴۹۴۹ نفر از افراد ۱۸ سال به بالا در تهران و ۳۱ شهر بزرگ کشور انجام شده است، برخی نتایج حاصل شده که خیلی جالب است، نشان میدهد بعضی تلقی ها در رابطه با وضعیت دین در ایران اغلب نادرست یا گرفتار سیاست زدگی است.
وی افزود: ۷۵/۹ درصد در حد خیلی زیاد و زیاد گفته اند: عمل به تعالیم اسلام، می تواند جهانی با نشاط و امید برای انسان مهیا کند. ۷۲/۱ درصد در حد خیلی زیاد و زیاد گفته اند: عمل به دستورات دینی، باعث توسعه و پیشرفت کشور می شود.
۷۶ درصد در حد خیلی زیاد و زیاد گفته اند: دستورات دینی باعث وحدت و انسجام اجتماعی می شود.
۷۹ درصد در حد خیلی زیاد و زیاد گفته اند: دین اسلام، برای پیشرفت عقل، علم و معنویت را به کار می گیرد.
۵۵ درصد در حد خیلی زیاد و زیاد گفته اند: دین ضامن آبادانی دنیا و آخرت است.
وی با اشاره به این که علوم انسانی اسلامی بخصوص در مقام عینیت، حاصل یک فرایند طبیعی در جامعه دینی است، اظهار داشت: تا وقتی چنین جامعه دینی با شاخصهای مطلوب وجود نداشته باشد، نمی توان انتظار داشت علوم انسانی اسلامی بروز و ظهور پیدا کند. مبحث بسیار مهم، تلاشهای گسترده مسلمانان برای تقویت ایمان و به تبع آن، سبک زندگی اسلامی در راه تقرّب به جامعه مطلوب اسلامی است.
غلامی افزود: این حقیقت را نمی توان نادیده انگاشت که علوم انسانی اسلامی برای جوامع غیر دینی یا جوامع دینی ای که به اندیشه اسلام اجتماعی تمایلی نشان نمی دهند، در جزئیات کارایی چندانی ندارد و لزوما توفیق مند نیست. نباید از نظر دور داشت که دینی که با ایمان وارد قلمرو حیات فردی و اجتماعی شده است، فراتر از آزادی است. در عین حال، ایمان افراد یکسان نیست و کاهش سطح ایمان، گرایش به نظم مدنیِ دینی را می کاهد و ثانیا، همه اعضای جامعه را دینداران تشکیل نمی دهند و طبیعی است نظم دینی باید آزادی های فردی آنها را مادام که به حقوق سایرین لطمه نزنند، تضمین کند.
وی بیان نمود: صحبت از تقدم جامعه دینی به علوم انسانی اسلامی و تمرکز برای شکل گیری چنین جامعه ای، منطقی به نظر می آید. در عین حال، یک سؤال قابل طرح است و آن این که آیا علوم انسانیِ اسلامی در فرآیند شکل گیری جامعه دینی مطلوب فاقد هر گونه نقش آفرینی است؟ به بیان دیگر، مگر میتوان برای علوم انسانی در روند جامعه پردازی نقشی قائل نبود و خلق و شکوفایی جامعه دینی را امری بیگانه با علم و عقلانیت در نظر گرفت؟
غلامی اظهار داشت: نمی توان انکار کرد که شکل گیری تئوریک و نیمه عینی سطحی از علوم انسانیِ اسلامی در راه آفرینش و تکامل جامعه دینی و رسیدن جامعه به شاخصهای مطلوب ضروریست و تا آن زمان که علمی کارآمد به مدد مسلمانان در راه جامعه پردازی نیاید، تلاش در جهت رسیدن به جامعه اسلامی مطلوب مقرون به نتیجه نیست. در چنین شرایطی، نباید وجود علم دینی را مشروط به وجود جامعه دینی آن هم از نوع مطلوب آن نمود.
منبع: aero-space.ir
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب