هشدارهایی كه جدی گرفته نمی شوند
نكاتی كه ریسك سیل در كشور را كم می كنند
هوا فضا: باتوجه به وقوع سیلاب های فروردین ماه 98، برخی گمانه زنی ها بر این است كه بهار 99 نیز این تجربه تكرار خواهد شد؛ ولی به اعتقاد پژوهشگران بارش های بهار 99 در شرایط نرمال و همراه با رعد و برق های زیاد است، ضمن آنكه بگفته آنها هم اكنون به سبب عدم رعایت حریم رودها و ساخت و ساز در دشت های سیلابی، كشور همچنان از وقوع سیل لطمه پذیر است كه لازم است با آموزش های همگانی و برآورد وقوع سیل و مدل سازی سیلاب های كشور، ریسك ناشی از مخاطرات سیل را كم كرد.
به گزارش هوا فضا به نقل از ایسنا، سال ۱۳۹۸ را شاید بتوان گفت سالی سراسر تنش و اتفاقات گوناگون بوده است. سالی كه با سیل های ویرانگر شروع شد. در این سیلاب ها كه از اسفند ۱۳۹۷ آغاز و تا فروردین ماه سال ۱۳۹۸ ادامه داشت، تعداد ۲۵ استان كشور شامل ۲۰۰ شهر و ۴ هزار و ۳۰۴ روستا تحت تأثیر سیلاب و طغیان رودخانه ها قرار گرفتند، بیش از ۶۰ هزار واحد شهری و روستایی تخریب شدند و بیش از ۷۵ هزار واحد مسكونی شهری و روستایی لطمه دیدند، ضمن آن كه همه رودخانه ها و سدهای استان لرستان به جز سد "رودبار" لرستان با ورود سامانه بارشی فروردین ۱۳۹۸ سرریز كردند و سیلابی شدند و حوضه كارون بزرگ، بزرگترین رویداد سیلابی را تجربه نمود.
سامانه های بارشی سال منتهی به سیل در سال ۹۸ در سه سامانه خودنمایی كردند.
سامانه اول از ۲۶ اسفند تا ۲ فروردین، مناطق شمال شرقی بخصوص غرب استان "گلستان" و شرق استان "مازندران" را در معرض سیل گرفتگی طولانی قرار داد. سامانه دوم از ۴ تا ۶ فروردین، اغلب محدوده جنوب غرب شامل استان های "لرستان" و "خوزستان" را در برگرفت. موج سوم بارش های سنگین در ۱۱ و ۱۲ فروردین به وقوع پیوست و باز هم مناطق جنوب غرب را تحت تأثیر سیل های رودخانه ای قرار داد.
علاوه بر سیل های رودخانه ای بزرگ در محدوده های ذكرشده، مناطق دیگری نیز با سیل های ناگهانی مواجه بودند، همچون شهر "شیراز" در ۵ فروردین ۱۳۹۸ گرفتار طغیان یك مسیل محلی شد كه سرریز حاصل از مازاد ظرفیت دهانه آب گذر انتقال رواناب، محدوده "دروازه قرآن" را به شدت در هم كوبید و سبب فوت برخی از هموطنان شد.
استان های فارس، گلستان، خوزستان و لرستان بیشترین خسارات ناشی از وقوع سیل را متحمل شدند. بگونه ای كه استان گلستان شامل ۵ حوضه آب ریز "گرگانرود"، "قره سو"، "اترك"، "خلیج گرگان" و "نكارود بالا" است و سیل در این استان، اغلب متأثر از بارش در حوضه های آب ریز قره سو و گرگانرود بوده است.
سدهای كشور نیز از عواقب ناشی از این بارش ها در امان نبودند. به اعتقاد پژوهشگران این حوزه از آنجایی كه سدهای كشور لایروبی نشده بودند، پس در زمان فعالیت این ۳ سامانه بارشی آب پشت بیشتر سدهای كشور سرریز شدند.
قبل از ۲۶ اسفند ۱۳۹۷ مخزن سد بوستان نسبتاً پر شده بود و با وقوع سیلاب ۲۷ اسفند ۱۳۹۷، حجم و تراز مخزن سد افزایش یافت و آغاز به سرریز كرد. از نظر تغییرات ساعتی دبی، در ساعت یك بامدادان روز سه شنبه ۲۸ اسفند سال ۱۳۹۷ سیلاب با دبی اوج ۲۳۰ متر مكعب بر ثانیه وارد مخزن سد بوستان شد و در ساعت ۲۱ همان روز با دبی اوج ۱۰۲ متر مكعب بر ثانیه از سرریز این سد خارج شد.
سد گلستان نیز همانند سد بوستان پیش از وقوع سیل پر آب بود و تراز و حجم آن در حالت طبیعی قرار داشت. به علت حجم سیلاب رها شده از سد بوستان به سمت سد گلستان و نیز سیلاب میان حوضه آب ریز بین دو سد، حجم سیلاب ورودی به مخزن سد گلستان به ۱۲۰.۵ میلیون متر مكعب رسید كه با كنترل حدود ۸ میلیون متر مكعب از این مقدار، ۱۱۲.۶ میلیون متر مكعب به سمت مناطق پایین دست و بخصوص سد وشمگیر خروجی داشت.
همه رودخانه ها و سدهای استان لرستان نیز به جز سد "رودبار" لرستان با ورود سامانه بارشی فروردین ۱۳۹۸ سرریز كردند و سیلابی شدند. اما در این میان، رودخانه كشكان و سرشاخه های آن بیشترین مشكل را داشتند كه در حوضه رودخانه كرخه قرار دارند.
بیشتر خسارات سیل اخیر در استان لرستان مربوط به حوضه رودخانه كشكان بوده است. بخش های غربی استان لرستان در حوضه آب ریز رودخانه كرخه و بخش های شرقی آن در حوضه آب ریز رودخانه "دز" قرار دارند.
علاوه بر آن بخش هایی از استان خوزستان كه در حوضه رودخانه های كرخه و كارون بزرگ قرار داشتند، به شكل جدی از سیل فروردین ۱۳۹۸ متأثر شدند.
بزرگترین رویداد بارشی در حوضه كارون بزرگ در مدت ۴۶ سال (اول فروردین ماه سال ۱۳۴۹ تا ۲۹ اسفند ۱۳۹۴) در ۱۶ تا ۲۴ دی ماه سال ۱۳۸۳ رخ داد كه در ضمن آن كارون بزرگ ۱۴۷ میلی متر بارش دریافت كرد. این در شرایطی است كه در دو موج پی در پی بارشی فروردین سال ۹۸، كارون بزرگ ۱۷۵ میلی متر بارش دریافت كرده است و به بیان دیگر بزرگی رویداد اخیر حدود ۱.۲ برابر بزرگترین رویدادی بوده كه در ضمن پنج دهه گذشته رخ داده است.
در مورد كرخه حتی بزرگی رویداد سیل بهار ۹۸ از این مقدار هم فراتر می رود، برای اینكه بزرگترین بارش ۹ روزه كرخه در پنج دهه گذشته در فاصله ۱۵ آبان تا ۴ آذر سال ۱۳۷۳ رخ داد كه طی آن كرخه ۱۲۱ میلی متر بارش دریافت كرده بود و این در شرایطی است كه در رویداد سیل فروردین سال ۹۸ كرخه ۱۷۹ میلی متر یعنی ۱.۵ برابر بزرگترین رویداد پنج دهه گذشته خود بارش دریافت كرده است.
افزون بر سیلاب های بهاری، سیل های زمستانه نیز بار دیگر خساراتی به بعضی از استان های كشور وارد كرد.
آبگرفتگی و سیل دی ماه ۱۳۹۸ ایران مربوط به بارندگی های شدید ۱۹، ۲۰ و ۲۱ دی ماه سال ۱۳۹۸ كه در چهار استان "هرمزگان"، "فارس"، "سیستان و بلوچستان" و "خوزستان" به وقوع پیوست.
میزان این بارندگی ها به حدی بود كه سد "زیردان" در جنوب بلوچستان در طول عمرش برای نخستین بار سرریز شده و ۵۰ میلیون مترمكعب ورودی فقط در ۸ ساعت داشته است. از طرف دیگر از آنجایی كه روستاهای چابهار در تلاقی سدهای "زیردان" و "پیشین" هستند و سدها سرریز و دریچه های سدها باز شدند، اغلب روستای چابهار زیر آب رفتند و احتیاج به امداد فوری داشتند.
به اعتقاد دكتر محمود نیلی احمد آبادی، رئیس دانشگاه تهران و رئیس هیأت ویژه گزارش ملی سیلاب ها، بحران، محصول عملكرد ما پیش از بحران و حاصل سال ها كار نادرست است و تجمیع آنها دلیل وقوع بحران های شدیدی چون سیلاب شده است.
وی همین طور با تاكید بر اینكه بحث تغییر اقلیم در كشور جدی گرفته نشده و در استراتژی ها و برنامه های راهبردی مورد توجه قرار نگرفته است، یادآور می شود: امروزه جهان با پدیده تغییر اقلیم مواجه می باشد و این پدیده می تواند به خشكسالی و یا حتی در بعضی از مواقع به شدت بارش ها نیز بیفزاید؛ ازاین رو لازم است در سیاست گذاری ها و برنامه ریزی ها، مسائل در رابطه با تغییر اقلیم لحاظ شود تا بر این اساس بتوانیم حوادث را بیشتر و بهتر كنترل نماییم.
پیش بینی هایی بر مبنای شبه علم
در آستانه ورود به سال ۱۳۹۹ بعضی از سایت ها اعلام نمودند كه بهار ۹۹ همانند بهار ۹۸ شاهد سیلاب های ویرانگر است و این در شرایطی است كه به قول دكتر علی اكبر شمسی پور، دانشیار دانشكده جغرافیای دانشگاه تهران پیشبینی های هواشناسی دقیق و با اعداد و ارقام نزدیك به واقعیت حداكثر ۱۰ روزه است؛ چونكه پیشبینی های ۱۰ روزه با دقت بالا انجام می شود و پیشبینی های هواشناسی در بازه های زمانی بیشتر كلی و عموما به صورت كیفی ارائه می شوند.
وی با اشاره به اینكه پیشبینی های دراز مدت هواشناسی كیفی هستند، اظهار نمود: اما در پیشبینی های كمتر از ۱۰ روزه با عنایت به تصاویر ماهواره ای و مدل های هواشناسی دقیق به دقت بالایی می توان مناطق و میزان بارندگی آنها را در صورت ضرورت برای هشدار، پیش آگاهی و مدیریت ریسك ارائه كرد.
شمسی پور با اشاره به برخی متن های انتشار یافته در فضای مجازی با اشاره به اینكه این مطالب در زمره موضوعات شبه علم است و به صورت آگاهانه یا ناآگاهانه از طرف افراد غیر متخصص ارائه می شوند، افزود: در چنین مواردی بویژه از تصاویر ماهواره ای و داده های جدید در پیشبینی های هواشناسی سوءاستفاده می شود، بطوریكه برخی در اعلام نتایج یا اغراق و یا به صورت نادرست از این داده ها بهره برداری می كنند.
دانشیار دانشكده جغرافیای دانشگاه تهران با تاكید بر اینكه انتشار چنین متن هایی با عنایت به موج شیوع كرونا سبب تشویش اذهان عمومی خواهد شد، افزود: مطالبی كه بدون استنادات علمی اعلام می شود، نمی توان زیاد به آنها اعتنا كرد. اعلام چنین مطالبی باید بر مبنای داده های نهادهایی چون اطلاعات سازمان هواشناسی كشور و یا پایگاه های معتبر پیشبینی هوا در دنیا باشد.
بهار ۹۹ در انتظار بارش و رعد و برق
وی در مورد وضعیت بارش های روزهای پایانی اسفند ۹۸ و فروردین ماه سال ۹۹، با اشاره به منابع معتبر پیشبینی های جوی و بارشی، اظهار نمود: بر طبق این داده ها، كشور و بخصوص دامنه های غربی زاگرس و البرز در ایام آخر اسفند مرطوب بوده و بارندگی های مناسبی از منشأ رطوبتی عموما دریای سرخ و اقیانوس اطلس داشته است، بدون اینكه منجر به سیلاب و یا بحران شود و تداوم آن به فروردین ماه ۱۳۹۹ نیز كشیده می شود.
وی پیشبینی بارندگی در فصل بهار سال ۹۹ را بر مبنای شرایط "شاخص های پیوند از دور" تأثیرگذار روی آب وهوای جنوب غرب آسیا و ایران و شرایط دینامیكی جو دانست و در این باره توضیح داد: این شاخص ها ارتباط میان شرایط دمای سطح اقیانوس ها با فرارفت حرارتی و رطوبتی جو را بیان می كنند. از بین آنها شاخص های ال نینو و لانینا از شاخصهای مهم پیوند از دور تأثیرگذار بر آب وهوای ایران به شمار می روند.
شمسی پور افزود: در پیشبینی هایی كه بر مبنای شاخص های دور پیوند انجام می شود، بارش كل كشور در بهار سال ۱۳۹۹ تا الان نرمال و بالاتر از نرمال می باشد و شرایط بارشی مطلوبی خواهیم داشت، ضمن آنكه در بعضی نقاط مانند سراسر زاگرس و دامنه های البرز بارش های سنگین و فوق سنگین همراه با رعد و برق های بیش از اندازه قوی خواهد بود.
این محقق حوزه اقلیم با تاكید بر اینكه برای بهار سال ۹۹ بارش های سنگین همراه با رعد و برق را خواهیم داشت، اظهار داشت: بیشترین فرارفت رطوبتی ایران از ضلع جنوب یعنی دریای عرب و اقیانوس هند وارد می شود و بر این اساس بارش های ایران تا حد زیادی تحت تاثیر شاخصهای دور پیوند اقیانوس هند و آرام جنوبی مانند ال نینو و لانینا است.
شمسی پور، محدوده فعالیت و عملكرد شاخص نوسان جنوبی كه به "چرخه واكر" نیز مشهور است را بین استرالیا و آمریكای جنوبی در غرب و شرق اقیانوس آرام جنوبی معرفی و افزود: بدین سان مراكز هواشناسی استرالیا، كلمبیا و آمریكا و حتی اروپا مراجع علمی مستندی برای پیشبینی های علمی هواشناسی هستند.
آسیب پذیر بودن كشور در مقابل سیل
دكتر ابراهیم مقیمی، رئیس سابق دانشكده جغرافیای دانشگاه تهران و بنیان گذار انجمن مخاطره شناسی ایران اظهار داشت: الگوهای بارشی كشور نشان داده است كه در فروردین ماه سال ۹۹ كشور دارای شرایط بارشی نرمال با شرایط حدی كمتر از بارش های فروردین ماه ۹۸ است.
وی افزود: ولی آنچه كه مسلم است، این است كه همین مقدار حدی به میزان بارش های اسفند ۹۷ و فروردین ۹۸ می تواند خساراتی را برای افرادی كه در حرایم رودخانه ها ساكن هستند و هنوز از مناطق سیل خیز رودخانه ها خارج نشده اند، ایجاد كند.
مقیمی خاطرنشان كرد: با عنایت به این كه میانگین برودتی تا حدی نرمال می باشد و امكان دارد كاهش دما را در اواخر اسفند سالجاری و اوایل فروردین ماه سال ۹۹ درمقایسه با سال های گذشته كمتر داشته باشیم، ازاین رو چنین برودت هایی می تواند هر نوع نم و رطوبت تزریقی به ایران را به بارش تبدیل كند.
این محقق حوزه مخاطره شناسی افزود: در غرب زاگرس، رودخانه های حوضه غرب لرستان، خوزستان و تا حدودی در كردستان حدودا سیلاب های سالجاری لایروبی شدند، ولی باید برای شرق زاگرس بخصوص ایران مركزی، هشدارهای لازم ارائه شود تا در حرایم رودها آزادسازی صورت گیرد تا در سیلاب هایی كه مقرر است در ایران مركزی بخصوص در حوضه "قمرود" داشته باشیم، بتوانیم مدیریت نماییم و منجر به خسارت نشود.
مخاطرات سیل در كلانشهر تهران
به اعتقاد پژوهشگران عدم رعایت حرایم رودها، ساخت و ساز در دشت های سیلابی و عدم لایروبی رودخانه ها و سدها همچون دلایلی است كه سیلاب ها تبدیل به مخاطرات ویرانگری می شود كه علاوه بر تخریب سازه های مسكونی منجر به تلفات انسانی نیز می شود.
در كلانشهری مانند تهران وضعیت از این هم بدتر است؛ چونكه به قول متخصصان با سیمانكاری رودها و آبراهه های موجود در تهران، نفوذپذیری آب به زمین كاهش یافته است؛ ازاین رو با وقوع سیل، امكان نفوذ آب به داخل شهر افزایش یافته است.
دره رودها و آبراهه های گوناگون و وسیع و طویلی از ارتفاعات شمالی به حاشیه شمالی شهر تهران و از شمال شرق تا شمال غرب آن كشیده شده است كه شامل "كن"، "وردیج"، "دربند و كلابدره"، "دركه"، "فرحزادی"، "دارآباد و تنكه یورد"، "گلوتنگه"، "دره حصارك"، "جمشیدیه"، "ولنجك" و "سوهانك" می شود. هركدام آنها یك حوضه آبریز مجزا با توان تشكیل رواناب و سیلاب های قابل ملاحظه هستند.
دكتر علی بیت اللهی، دبیر كارگروه مخاطرات در مورد وقوع رخداد سیل های تاریخی كشور اظهار داشت: سیل سال ۱۳۳۳ یكی از سیل های چند دهه گذشته تهران است كه درباره آن اطلاعات كمابیش قابل استنادی وجود دارد. بر اثر این سیل محدوده "فرحزاد" تهران با تخریب گسترده ای همراه بود و برآورد شده است كه در این رخداد حدود ۲۰۰۰ نفر كشته شده اند. متعاقب آن در سال ۱۳۳۴، محدوده "كن" درگیر سیل شد كه طبق بعضی از مستندات حدود بیش از ۴۰۰ هكتار زمین كشاورزی و باغ تخریب شد.
بیت اللهی رخداد آب گرفتگی و سیل سال ۱۳۶۶ در میدان "تجریش"، "گلابدره و "دربند" را از دیگر سیل های زیان بار شهر تهران دانست كه سبب تلفات جانی حدود ۳۰۰ نفر شد و افزود: در این حادثه میدان تجریش چند هفته ای با هدف بازسازی بسته شد. علاوه بر آن سیلاب در سال های ۱۳۷۴، ۱۳۸۹ و ۱۳۹۱ نیز با خسارت های جزئی و گاه با آب گرفتگی های گسترده در سطح شهر تهران به وقوع پیوست.
وی سیل "سیجان" در استان البرز در ۲۸ تیرماه ۱۳۹۴ و سیل "پاكدشت" در ۲۸ شهریور ۱۳۹۴ را از دیگر سیل های اخیر در گستره اطراف تهران نام برد كه همراه با تلفات جانی بوده است و تصریح كرد: با نگاهی به سابقه رخداد سیلاب های مخرب بر اثر بارندگی های فروردین ماه سال ۱۳۹۸ و نظرات متخصصین هواشناسی و اقلیم، لزوم دارد تا اقدامات پیشگیرانه ای در مورد خطرات ناشی از سیل در كلانشهر تهران انجام گیرد.
حوضه های آبریز مشرف به شهر تهران. حوضه "كن" و "وردیج" بیشترین مساحت را دارند
منبع: هوا فضا
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب